Kubbe çok eski dönemlerde kullanılmaya başlanmış, mimari yapılarda bir örtü sistemi olarak belirlenmiş genellikle yarım daire şeklinde uygulanmış bir yapı elemanıdır.
Geniş açıklıkları örtmek ve mimari yapıya estetik bir görüntü sağlamak için, geçmiş dönem yapılarında çokça tercih edilmiştir. Bir önceki yazılarımızda da kubbeye değinmiştik. Hem bir inanç, hem bir mimari üslup hem de mimari yapıya estetik görüntü katmak için bir çok çatı kapama yöntemi olarak kullanıldığını biliriz.
Halen günümüz yapılarında da tercih edilerek kullanılmaktadır.
Kubbe bulunduğu yapılara göre farklı açı ve özelliklerde yapılmış olsa da o bölgenin veya toplumun özelliklerini yansıtan çalışmaların bütünü olarak karşımıza çıkar.
Kubbe, bir kemerin düşey simetri ekseni etrafında 360 derece dönmesi ile ortaya çıkar ve taşınabilmesi için bir dayanağa ihtiyaç duyar buda, kare veya dikdörtgen planlı bir ihtiyaç duymasına neden olur.
En parlak dönemlerini ve gelişme evrelerini, Osmanlı ve İslam mimari yapılarında yapılan çalışmalarda ortaya çıkarmıştır.
Kubbenin ağırlığı yapılan yapılarda, en alt unsurlarına kadar dağıtılır, burada oluşan yük eşit dağıtıldığı için ve sistemli kurulduğu için mimari anlamda uzun yıllar boyunca ayakta kalmasını sağlar.
Ayrıca bu yükün dağıtılması için bir yöntem olan Manastır Tonozu tercih edilmiştir. Manastır Tonozunda kenar sayısı arttırılarak, yapıda meydana gelen aşırı basınç eşit bir şekilde dağıtılmıştır.
Genel Özellikleri Mimaride Kubbe
Kubbenin en tepesinde kilit taşı bulunur. Bazı kubbelerde kilittaşı kullanılmamış, bunun yerine dairesel boşluklar bırakılmıştır. Bu kalan boşluğa, basınç çemberi yerleştirilerek, ağır kubbenin meydana getirdiği basınç hafifletilmiştir.
Kubbe ve yapı arasında oluşan boşlukları doldurmak için kullanılan geçiş elemanları sayesinde yük yapı şekline göre farklı çalışmaları oluşturmuştur.
Bu şekiller şu şekildedir.
Pandantif, tromp, prizmatik üçgen
Pandantif
Kubbeyi taşıyan kemerler ile kubbe kaidesinin arasını kapatan kare plandan dairevi plana geçişi sağlayan küresel üçgen bingidir. Kare planlı yapıya oturtulduğunda oluşan köşe birleşim detayı sorununu Pandantif burada çözmüştür.
Tromp
Kubbede, köşelere yerleştirilen ve kubbeye geçişi sağlayan tonoz bingidir. Kare planlı yapılarda dört köşeye yerleştirilen tromp sayesinde kubbenin oturacağı sekizgen formda bir kasnak oluşturur.
Türk Üçgeni
İsminden de anlaşılacağı üzere Türkiye coğrafyasında yapılmış yapılara kullanılan bir yöntemdir. Üçken şeklinde oluşturulmuş geçiş elemanıdır.
Mukarnas
İslam mimarilerinde daha çok görülür. Küçük prizmatik birimlerin yan yana ve alt alta dizilmesiyle oluşan bir yapı ögesidir.
Bu anlatımlarda bu geçiş elemanları kubbenin taşınması için mutlaka kullanılması gereken 3 boyutlu yapı unsurlarıdır.
Kubbe Kullanımı Tarihi
Tarihte ilk nere de yapıldığı bilinmemek ile birlikte, ilk yapılan çalışmalarda karşımıza çıkan yapı türleri Mezopotamyada en ilkel yapı tiplerinde görülmektedir. Bu yapı tiplerinde seçimin kendi düşüncem ile özel bindirme yöntemleri ile yapılması ve en estetik görünüm ile kapatılması ve inançların ışığında gök ve hayat ekseni etrafında şekillenmesi olarak düşünülebilir.
Ardından Romalılar, Bizanslılar, İslam Coğrafyası ve Türk devletlerinin çalışmalarında izlerini sürdürerek ilerleme kaydetmiştir.
Çok ilginçtir ki Ortaçağ Avrupa'sında çok tercih edilmeyen kubbe Rönesans çalışmalarından sonra kullanılmaya tekrar başlanmıştır.
Kubbeler, kagir, ahşap ve betonarme olarak karşımıza çıkıyorlar. Bu kullanımlar aynı zamanda tasarım teknikleridir.
Mimaride Kubbe
Burada sizler ile paylaşacağımız bir çok yapıda bu kubbe örneklerini incelemiş olacağız. Teknik ve mimari tasarım bakımından bir çok yapıda kendini gösteren kubbeler bu coğrafyanın yapı unsurları olarak her yapıda neredeyse tarih içinden karşımıza çıkıyorlar.
Comments